فهرست مطالب
طب سنتی ایرانی ، نظامی علمی و تجربه‌محور است که با تکیه بر شناخت مزاج و هماهنگی بدن، ذهن و محیط، به دنبال حفظ سلامت و بازگرداندن تعادل طبیعی انسان است.
پزشکی سنتی نه فقط به درمان بیماری‌ها می‌پردازد، بلکه شیوه‌ای از زندگی است که در آن پیشگیری، تغذیه‌ی درست، خواب منظم و پاکسازی بدن در کنار درمان‌های طبیعی، بنیان سلامت را تشکیل می‌دهند.
در این مقاله، ابتدا با ساختار و مبانی طب سنتی آشنا می‌شوید، سپس کاربردهای آن در بهبود کیفیت زندگی، درمان بیماری‌ها و نقش متخصص در ویزیت و تشخیص را مرور می‌کنیم.
مبانی و فلسفه‌ی طب سنتی ایرانی
طب سنتی ایرانی بر اساس نظریه‌ی اخلاط چهارگانه (دم، صفرا، بلغم و سودا) و کیفیت‌های چهارگانه (گرمی، سردی، تری و خشکی) بنا شده است. این نظریه توضیح می‌دهد که هر انسان، مزاجی ویژه دارد که بر تمام جنبه‌های جسمی و روانی او اثر می‌گذارد.
مزاج‌شناسی در طب سنتی
شناخت مزاج، پایه‌ی درمان در طب سنتی ایرانی است. مزاج هر فرد تعیین می‌کند چه غذاهایی برای او مفید است، چه نوع خواب، فعالیت و حتی خلق‌وخو دارد. گذشته از این، برای یک فرد نیز مزاج سنین مختلف متفاوت است.
مزاج‌شناسی کمک می‌کند تا پزشک یا متخصص، درمان را به‌صورت اختصاصی تنظیم کند؛ از انتخاب دمنوش‌ها گرفته تا زمان مناسب برای خواب و پاکسازی بدن.
در این مقاله می توانید با مزاج اعضای بدن آشنا شوید. علاوه بر این ما در طب ایرانی برای فصول مختلف نیز مزاج متفاوتی قائلیم که مزاج فصول بر مزاج انسان موثرند.
سبک زندگی سالم در طب سنتی ایرانی
یکی از ویژگی‌های مهم طب سنتی ایرانی، تأکید بر پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ تعادل بدن از طریق سبک زندگی سالم است.
تغذیه در طب سنتی و اصول مزاجی
طب سنتی ایرانی تغذیه را رکن اصلی سلامت می‌داند. خوراک باید با مزاج بدن هماهنگ باشد تا از ایجاد بیماری جلوگیری شود. هر طبع، تغذیه‌ی خاص خود را دارد:
- تغذیه مزاج صفراوی یا گرم و خشک: بر پایه‌ی خوراک‌های خنک و مرطوب برای کاهش حرارت بدن شامل خوراک‌های آرام‌بخش و خنک برای تعدیل حرارت.
- تغذیه مزاج دموی: با تأکید بر تعادل میان غذاهای گرم و سرد برای سلامت خون و قلب.
- تغذیه مزاج بلغمی: بر استفاده از خوراک‌های گرم و سبک برای جلوگیری از نفخ و سردی.
- تغذیه مزاج سرد و خشک یا سوداوی: شامل غذاهای گرم و چرب برای جلوگیری از خشکی و افسردگی.
در مقالات بعدی، جزئیات هر الگوی تغذیه‌ای، پرهیزها و ترکیب‌های مفید برای هر طبع بررسی خواهند شد.
خواب و بیداری طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی ایرانی، خواب بخشی از درمان است. بدن در شب بازسازی می‌شود و خواب قبل از نیمه‌شب برای تعادل اخلاط ضروری است.
در این مقاله درباره‌ی «بهترین زمان خواب در طب سنتی»، اثر خواب بر سلامت کلی بررسی شده است.
پاکسازی بدن از سموم
پاکسازی در طب سنتی ایرانی، تنها به معنی روزه یا پرهیز نیست؛ بلکه فرآیندی هوشمند برای دفع مواد زائد از بدن است.
- سکنجبین
- خاکشیر
- ماءالشعیر طبیعی
اینها ترکیبات رایج برای کمک به این پاکسازی هستند.
افزایش انرژی با طب سنتی
کم‌انرژی بودن یا احساس خستگی مداوم، در نگاه طب سنتی ایرانی نتیجه‌ی ضعف هضم یا سردی بدن است. افزایش انرژی با موارد زیر حاصل می‌شود.
- تقویت حرارت طبیعی
- خواب منظم
- استفاده از گیاهان مقوی مانند زعفران و عسل
کاربردهای درمانی طب سنتی ایرانی
طب ایرانی علاوه بر اصلاح سبک زندگی، در درمان بسیاری از مشکلات شایع جسمی و روانی کاربرد دارد. درمان در این مکتب، بر اساس علت مزاجی هر فرد تنظیم می‌شود.
درمان مشکلات گوارشی در طب سنتی ایرانی
سیستم گوارش در نگاه حکمای ایرانی، مرکز تولید انرژی بدن است. سوء‌هاضمه، نفخ و احساس سنگینی نشانه‌ی اختلال در حرارت معده یا غلبه بلغم است.
در این مقاله با موضوع درمان سوء‌هاضمه با طب سنتی، توضیح داده ایم که درمان سوء‌هاضمه بر پایه‌ی اصلاح عادات غذایی و بازگرداندن حرارت طبیعی به معده انجام می‌شود.
بر همین اساس بهترین دمنوش برای نفخ شکم از دید طب سنتی ، می تواند ترکیبی از نعناع، رازیانه و زیره است که به تعادل اخلاط و هضم بهتر کمک می‌کند.
در مبحث طب سنتی علاوه بر این، به درمان بیماری های مختلف گوارشی از جمله درمان شلی دریچه معده در طب سنتی ، علت خلط پشت حلق در ماه رمضان و … پرداخته شده است.
درمان‌های پوستی و زیبایی طبیعی
در مقالات متعدد توضیح داده ایم که پوست و مو در طب ایرانی بازتاب درونی سلامت‌اند. مثلا در این مقاله توضیح داده ایم که علت ریزش مو در طب سنتی معمولاً ضعف کبد یا سردی بدن است و درمان آن نیاز به پاکسازی و تغذیه‌ی تقویت‌کننده دارد.
همچنین در مقاله درمان جوش و لک صورت با طب سنتی توضیح داده ایم که اسا درمان بر پایه‌ی اصلاح خون و کاهش حرارت داخلی بدن است.
نهایتا در بخش طب سنتی برای پوست، انواع روش‌های طبیعی جوان‌سازی و روغن‌های گیاهی معرفی می شوند.
سلامت زنان در طب سنتی ایرانی
طب ایرانی در حفظ سلامت بانوان جایگاه ویژه‌ای دارد و به تنظیم قاعدگی، کاهش درد و بهبود تعادل هورمونی کمک می‌کند.
کاهش سریع درد پریود خانگی در این مکتب، با گرمی‌دادن به بدن و مصرف گیاهان آرام‌کننده انجام می‌شود.
درمان گیاهی قاعدگی نامنظم نیز با تقویت رحم و تعادل خون صورت می‌گیرد.
در مقالات لینک داده شده، این روش‌ها به‌صورت جزئی‌تر بررسی شده اند.
خواب و سلامت روان
خواب و آرامش روان در طب سنتی ارتباطی مستقیم دارند.
در مقالات سایت خواب‌آور قوی طبیعی با استفاده از گیاهان آرام‌بخش مانند سنبل‌الطیب، گل گاوزبان و بادرنجبویه معرفی می‌شود.
ازسوی دیگر در مقالاتی که به درمان اضطراب شدید بدون دارو پرداخته شده می توانید با اصلاح مزاج قلب و مغز و تنظیم تغذیه به منظور درمان استرس و اضطراب آشنا می شوید.
وزن، اشتها و ایمنی بدن
حکمای ایرانی معتقد بودند که تعادل وزن، نشانه‌ی سلامت گوارش و مزاج است. از این رو کاهش وزن با اصلاح مزاج زمانی پایدار است که بدن از خلط‌های اضافی پاک شود.
در مقابل افزایش اشتها در طب سنتی معمولاً با تقویت حرارت معده و مصرف ادویه‌های گرم انجام می‌شود.
نهایتا با استفاده از مجموع دستورات اصلاح خواب، تغذیه و پاکسازی منظم تقویت سیستم ایمنی بدن با طب سنتی ایرانی محقق می شود.
تقویت سیستم ایمنی بدن با طب سنتی ایرانی نیز از طریق اصلاح خواب، تغذیه و پاکسازی منظم محقق می‌شود.
اعمال یداوی در طب سنتی ایرانی
اعمال یداوی، مجموعه‌ای از روش‌های درمانی فیزیکی در طب سنتی است که با هدف پاکسازی بدن، تنظیم جریان خون و دفع مواد زائد انجام می‌شوند.
این روش‌ها در کنار اصلاح تغذیه و دارودرمانی گیاهی، پایه‌ی درمان‌های عملی طب سنتی را تشکیل می‌دهند.
حجامت
حجامت یکی از پرکاربردترین اعمال یداوی است که با ایجاد خراش‌های سطحی روی پوست و خارج کردن خون آلوده، به پاکسازی بدن و بهبود جریان انرژی کمک می‌کند.
از دید حکمای ایرانی، فواید حجامت شامل تنظیم حرارت بدن، کاهش فشار و درمان سردردها و مشکلات پوستی است.
فصد
در فصد، خون از سیاهرگ‌های خاص و با تشخیص پزشک گرفته می‌شود. این روش برای دفع اخلاط فاسد از عمق بدن به‌کار می‌رود و معمولاً در درمان بیماری‌های مزمن، غلبه‌ی خون یا صفرا استفاده می‌شود.
بادکش درمانی (حجامت خشک)
اگر بخواهیم بگوییم بادکش درمانی چیست باید گفت بادکش با ایجاد مکش روی پوست، باعث افزایش جریان خون موضعی، دفع سرما و خروج مواد زائد از بافت‌ها می‌شود.
این روش در کاهش دردهای عضلانی، درمان سردی اندام‌ها و حتی تقویت سیستم ایمنی کاربرد دارد.
ماساژ و دلک
در طب سنتی ایرانی، «ماساژ دلک و غمز» (ماساژ و فشار موضعی) روشی برای تحریک جریان خون و بازگرداندن تعادل حرارتی بدن است.
ماساژ درمانی سنتی با روغن‌های مخصوص، علاوه بر آرام‌سازی اعصاب، به بهبود گوارش و خواب نیز کمک می‌کند.
آب‌درمانی و حمام‌های سنتی
استفاده از آب‌گرم، بخار و حمام‌های گیاهی از دیرباز در ایران رایج بوده است. در متون طب سنتی ایرانی، زمان و دمای مناسب برای هر مزاج دقیقاً مشخص شده تا پاکسازی بدن و آرامش ذهن به بهترین شکل انجام شود.
ویزیت و تشخیص توسط دکتر طب سنتی ایرانی
درمان در این مکتب بر پایه‌ی شناخت دقیق مزاج و علائم اختصاصی هر فرد است. ویزیت متخصص طب سنتی در تهران شامل بررسی زبان، نبض، رنگ پوست، خلق‌وخو و عادات غذایی است.
هدف از این بررسی، ارائه‌ی نسخه‌ی اختصاصی برای بازگرداندن تعادل طبیعی بدن است، نه صرفاً تجویز دارو.
جمع‌بندی
طب ایرانی، علمی است که انسان را به صورت یک کل نگاه می‌کند؛ مجموعه‌ای از جسم، روان و محیط.
در این مقاله، مروری داشتیم بر مبانی، سبک زندگی، کاربردهای درمانی و نقش متخصص در این نظام درمانی.
